AK SIRTDAN MANGA DERİ - SENİ AVAZING

SOZAYLANI AHMAT    

   Ol pariy edi, börü tut tulpar pariy. Tomurov boyun, keng sırt, çubur kuyruk, cititiş. Atı da - Tutar dep. Ellileni köbüsü Açanı iti deuçü edile. Akcürek adamnı katında köz karamı, dariyça, sıydam, taza. Kir niyetlini körgenley bilip koyuvçu edi, deydile. Ol tiyrede anı tanımağan cok edi. Köp börünü kesgenin da aytıvçudula. Haparım anı üsündendi, ol da kaphandı da köçgünçülük otun.

 1

Keçeni tıngısız şoşluğu biylegen, ayça, tögerek arbazda Tutar kesine cer tabalmay aylana ketip, gimhotun kökge tiredi da, horsunup turğan cüregin cansara, önün boşlap, uludu. Kökde kimge ese da bir zat aythança... Tiyre itle guzabağa kaldıla. Birleri üre, birsileri va, öz tillerinde Tutar aythannı angılap, uluy başladıla. Keçe kang-kungdan toldu, cer seskenngen etgença, kayala cangırğan auazları bla cuvapladıla.

 Bir kesekden üynü eşigi açılıp, uruş uvathan sol butun da süyrey, Aça çığıp keldi. Ol gıyı taşladan etilgen tapkada olturdu da tütün kabındırıp, teren-teren tarta başladı. Tutar iyesini allına barıp çökdü. İyesi va ullu kolları bla anı kesine tartıp kuçakladı da, ariuv aytıp, har zamandaça, kubultur umut etdi. Pariy a kayğılı sınsıuun tohtatalmadı.

- Tutar, harip, ne ese da bir tıngısızlığınga bardı, - dedi Aça. Pariy söleşe bilse, Aça ömüründe sınamağan, ol uğay ese, anı atası da eşitmegen, bir insan da körmegen palah  anı halkına cetip kele turğanın aytırık bolur edi, bayam.

 2

 Tangalası az belgi bere başlağandı. caratılışnı Allahdan kelgen şoşluğun caralı ete, andan, tübünden biteu cer kötürüle, tarnı içine gürüldegen köp oğursuz tauuş, köp kara maşina kirip keledi. Tarnı için eki carıp,  tunçukdura halknı cırın, sarı tangnı atdırmazğa, üylede ot cakdırmazğa dep keledile ala. Sarı kayala mingavazlarında bildire ol palahnı kezivün.

 El a şoş. El a - cuklay...

 Tutar töşden karaydı ol bolumğa, közleri cana. "El nek tebe bolmaz, nek kötürülmeydi? - Bu kara kuzğunla nek kirdile elge? Halk turup, alanı nek talamaydı, nek kıstamaydı, nek kuumaydı?.."  Pariy, ol tıngısızlığı için küydüre, enşge, üyge çapdı. Ol da töşden enişge, Açanı üyünü allında da bir maşina tohtadı. Andan hını tüşgen adamlanı atlağanların, iyislerin oguna caratmadı it. Aladan biri sehleni kılıçların ayağı bla urup atdırdı da, arbazğa suhu kirip tebiredi. Tutar, ürgen zat etmey, anı colun kesip tohtadı. Adam bla it bir birlerine karadıla, betden-betge. Oğursuz edi kelgenni közleri. Allaynı üyge ciberirge cararık tüyüldü, dedi itni cüregi.

 Ol adam hını kıçırdı. Pariy tepmedi. Adam alğa atlam etdi. İt da atladı alğa. Adam belbauunda tağılıp turğan kapdan kara zatnı çığardı. Tutarnı közlerine kan çapdı da, ol, ak tişlerin ot çakdıra, aman adamnı üsüne sekirirge hazırlandı. Alaylay kim ese da cetip, pariyni boynundan katı kuçakladı. Ol Aça edi.

 Elni töben canından, oğarı canından da tişirıulanı sarnauları, sabiyleni kıçırıkları çığa başladı. Üynü içinden Açanı katınını cüreksinip cilyağanı da eşitildi. Askerçileni oramdan karağanları da, üynü kurşalağanları da sauutların kollarına alğanlay, açıulanıp kıçıra, aşıkdıra turğanlay, Aça maşinağa kısımla eltip atdı da, arı ketip arlakda turğan itine canladı. Ekisi da keslerin bir-birge atdıla, eki taza, halal cürek. Aça pariyni kesine kısıp, antlı tenginça, katı kuçakladı. Tutar a ne eterge bilmey, iyesini zıbır tuzlu sakalın  katlap-katlap caladı. Alayda angıladı carlı pariy ayırılıu sağatını tatıuu tuzlu bolğanın. Köz caşla sakalında tas bola, Aça, itinden küçden ayırılıp, caralı butun eki kolu bla tuthanlay, ehçele-ehçele üyüne kirdi. Bosağada süelip turğan arıksuu uzun askerçige:  - Kimni onouudu bu palah? - dep suhu sordu. Ol, söz da aytmay, sızğırıuun da tohtatmay, kolunda şkoğunu burnu bla kabırğada Stalinni bla Beriyanı ullu suratların körgüztdü. Aça, suratha  citi  karap, tauça caraulu aman aytdı da,  cilyau sıyıt ete turğan katınını kolundan kağanak caşçığın aldı.

 Alay bla üçüsü da üyden çıkdıla. Tişirıu kıçırığın cilyauun da tohtatıp, erini betine türslep karadı. Körmegen edi birge caşağan ceti cıllarında anı allay sazbet,  amalsız, oğursuz bolup Aça, tuup ösgen kudretine karap, bir kesek süeldi. curtun, tabiyğatın köz karamı bla kuçakladı da, kıyama colğa çığardan alğa cerini hauasından köküregin tolturup cutdu. Kara sauutlu kara kişini kara karamı tauluğa karap turdu. Aça, kağanakçığın da köküregine kıshanlay, alas-bulas atlay barıp, duuulday turğan maşinağa mindi. Sora tişirıuun da arı tartıp aldı. Alanı ızlarından Tutar da sekirdi. Ay medet, ol çığalmadı adamları minip turğan cerge. Biyik edi.

Alaylay maşina tebirep kaldı. Maşina cerinden tepmegenley, Açanı kolları kesi allarına alğa uzatıldıla. Taularından, kayalarından tutup, alağa tağılıp, alanı küçü bla bu palahnı tohtatıp koyarğa küreşgença, alay köründü ol. Sora:  - Tutar, - dep kıçırdı Aça. Ol auzun ullu açıp, dağıda ne ese da aytdı. Alay gürüldegen tauuş cutup koydu taulunu auazın. Çerekleni cırların, kayalanı cangırıuların, ot cağalanı cılıuların cuthança.

 3

Tutar, ne eterge bilmey, bir kesek armau bolup süeldi da, uzayıp barğan maşinalanı ızlarından atıldı. Talak soluu ete, ketip barğan cilyau-sıyıtnı ızından elden çıkğan cerde cetdi. Kesini adamları bolğan maşinanı kıynalmay tapdı da, anı tıyarğa küreşdi. Allına çığa, sol canı, ongcanı bla bara... Açı-açı üre... Çarhladan kabarğa küreşe...

 cetmedi karıuu ol barıunu tohtatırğa. Bayam, bir amal tabıllık bolur edi, bu palahnı çığarğanla itle bolup, Tutar a adam bolup süelsele.

 Bolmağandan sora, maşinalanı ızından tebiredi. Çaba, çaba, cüregin colğa salıp, çaba. Kururuk maşina ua arıymı biledi. Ol kazauatda Açanı:  - Tutar! - dep kıçırğan auazın eşitdi. Örge ökürüp barğan maşinağa igi da cuuuklaşhanda ua Açanı betin şart oguna kördü. Maşina enişgerek aylannganlay, azaya  barğan küçün cıyıp, pariy arı sekirdi. Kübürüne cartı-kurtu ilinip, bara bardı da, biteu auurluğu bla kelip colğa tiydi. Az-köp zamanmı ozdu. Bir kesekden es cıydı. Örge tururğa küreşdi. Turup, ol kızıuu bla alğa çabarık edi. Alay süelalmay, colğa gorf dep tüşdü. Anı al ongbutu sınıp, coknu ornunda edi. Bilalğan bolurmu edi alayda - carlı pariy canından süygen iyesinden ayırılğanın? Kim biledi. Tutar... Tutalmadıngbu col, tutalmadıng.

 4

Ol sürkele, tırnaklay, cantalaşa, Ak Sırt tauğa çıkdı. Andan karap, kara maşinalanı kara colda barğanların kördü. Tepmey, köz kakmay, soluun aylandırmay, karap turdu. Cilyau-sarnaula uzaya baradıla. Alanı birgelerine tarnı kayaları, ağaçları, taşları, colları köçüp barğança köründü pariyge. Bu cerni kudreti da.

 Elni caşauun sıyırğan maşinala közden taşaydıla. Sarnaula da öçüldüle. Takır şoşluk biyleydi da duniyanı, endi Tutarnı cüreginde başlandı sırnau. Başlandı da pariyni kulağına Açanı auazı cangıdan eşitildi.

 Duniyada bar auazladan ariu auaz. Tutarğa ne zamanda da küç bere kelgen auaz. Busağatda ua, cüregi tars dep eki carılırça, mudahlık bergen auaz.

 Börütut kesin tıyalmay, başın artha atıp, önün ahırına deri açıp, mudah köknü mıdıh ete, tarığıu cırın ayta, incile, uluy başladı. Alay sarnadı taulu pariy, kayala başında barğan bulutla adam kanından kızarğa sundura. Alay uludu ağaç canıuarlanı sağayta, börüleni da uluta. Alay uludu,  içine tarthan tılpıuu cilyau bolup çığa...

 Önü karıkğandan sora sağayıp turğan suvuk taşlağa caplanıp, öksüz küçükça, cüreksinip sınsıdı. Sınsıu da tügenip. Nesin da unutup, çuu etmey, alayda Ak Sırt taunu başında soylandı.

 Mart ertdenlikni, zamansız kart ertdenlikni açı ayazı pariyni sırtın sılay, auur ahtındı.

 5

Bir zamanda üç ayağında küçden süele, Tutar örge turdu da, kesini esin izlegença, tögeregine karadı. Honşu itle alayğa kelip turğanlarına ol, nek ese da, artık seyir etmey, çubur kuyruğun bir bulğap koydu. İtle ua, birem-birem kang-kungetdile da, uluy başladıla, pariyge boluşluk bergença.

 Üçayak Tutar auur başın da enişge iygenley, eriy barğan karda kan ız koya, aksay-aksay örge, el taba aylandı. İtle barı da ızından tizilip tebiredile.

 İt cıyın el ayağında kabırlağa cuuuklaşdı. Tutar ötüp  ketalmadı. Açanı atası, anası   da mında cathanların pariy bile edi. Ol tohtap, har sın taşha türslep, har birine içinden ne ese da ayta, alay karadı. Ol halinde bir kesek turdu. Sora açıulanıp, üre başladı. Ürgeni ua nek tıngılaysız, nek kötürülmeysiz, halk ketgenden sora siz bılayda kalay kalalasız degenligi edi. Ol, asılcürek, bayam, sın taşla adamla bolub çıksala süe edi.  

6

 Otu öçülgen tau elni itleri ara oramda baradıla. Ala har çungurun, har duppurun, har taşın, aylançın, har ağaçın da igi bilgen, igi tanığan elni üylerini ocaklarından tütün çıkmaydı, terezeleri sokur közlege uşaydıla. Tuuarlanı ökürgenleri, koylanı makırğanları, palah kelip, elni tebe turğan ullu cüregin çığarıp, alıp ketgenin bildiredile.

 Ol zatnı angılağandanmı, oğese... Elni ortasında nığış boluuçu cerge cetgenley, itle tohtadıla da, bir kesekge ıh demey turdula. Sora Tutar, başha amal tapmay, kesin tıyalmay, başın artha atıp, mudahlık otu cana turğan közlerin da kısıp, gırhı auazın, tılpıuu katış boşlap, suuuğan tıpırlanı cilyauun entda etdi. Anı auazı bu col, kalay ese da açıulanıp çığadı. Sırt başındaça, incile, eriy, tiley uğay... Kimni ese da tanığan  etgença,  alay  oğursuz.   Birsi itleni auazları da anga koşulğanda ua, ol cır - bu  cerge,   anı halkına, har adamına etilgen ullu terslik bir zamanda da unutulmazlığını belgisiça,  eşitildi.  Birde va taulu itleni uluuları köçgünçülük palahı sürüp ketgen halknı    ızından uzun sarın salğança körünedile. Elni eslisi olturup, nığış etiuçü cerni bügün itle saklap kalğandıla, o, duniya!

 Bir kesekden Tutar tuuğan üyü taba tebiredi. Birsi itle da cayıldıla üylerine, taulula ertdenlik duuadan cayılğança.

 Tutar arbazına kirdi. Arbaz kalay ese da bir caralı canıuarğa uşaydı. Pariy anga boluşuruğu kelgença, bara barıp, catma tübünde Aça olturuuçu tapçannı kulağın bir-eki caladı da, andan başha amal tabalmay, iyesini atılıp turğan çabırlarına başın salıp, alayda soylandı, közlerinden köz caşları ağa. Soylanıp edi arbaz da. Halkğa kelgen palah alay inciltdi tolu-tobar arbaznı da.

 Tutar alay turğanlay iynekni ökürgeni eştildi. Pariy sağayıp, terk oguna kötürüldü. Üy artında halcar taba tebiredi. Anı körgende "Kuru biz kalıp kaldık da" degença, iynek cilyamsırağan etgença, müngürdedi. Aça anga Aykaşha deuçü edi. Pariy köp bolmay tuuğan buzouçuk turğan gitçe orunçuknu eşigine bardı. Art ayaklarına süelip, küreşe ketip, gimhotu bla türtdü da, kadaunu ıçhındırdı. Sora iynekni orununu eşiginde toğaynı örge etdi da, eşik tauuş ete, açıldı   Endi buzouçuk erkinlikge çıkdı. Endi iynek da başına boş boldu.  Buzouçuk cetip,  kuyruğun da oynata, kömük etdirip içe başladı sütden, kızıp turğan emçekleni alışındıra. Alay az süelmegendi pariy, Açanı katını iynekni sauğanda. Alayda, körgenin, bilgenin da unuturğu kele, ışanıuu ahırı bla tügenip kalmağanı sebepli. Tutarnı cüregi arbazğa tartdırdı. Kim biledi... ol üy artına - halcarğa ötgen keziude... Adamları artha... Bir da bilmezse.

 Pariyni körgenley arbaz biyağı makamın - ayırılıu küyün - soza başladı. Üynü eşigi kengnge açılıp turğanın körgende Tutar seskenngen oguna etdi. Ol aksağanın da horlarğa küreşe, gıyı taşladan etilgen tapgala bla kötürülüp, bosağadan üynü içine karap, eşik üsünde uvalıp turğan ariu boyaulu kangaçıklanı esledi. Pariy angılamadı ol ne zat bolğanın. Alğa atlap, enşge da iyilip, iyisgep kördü. Ma alay bildi Tutar beşik iyisin. Ma alay kördü Tutar uvalğan beşikni. Biraz mıçığandan sora başha amal tapmay, ol etiuçüsüça, başın da artha atıp, terezeleni zıngırdata, uludu.

 Pariy cilyau ete edi, uvalğan beşikni cilyauun. Halk beşigini cilyauun.

 7

Kuruğan, otu öçülgen tau elni ekinçi tangı atdı. Mart aynı tangı, kart aynı tangı, suuuğan aynı tangı, sınngan aynı tangı.

 Ol, ömüründeça, kanatların cayıp, kudretni cangırta, carıta, cırlata, kelmedi bu col. Adamsız kalğan elni tangı kesi-kesin tüe keldi, kanatları küe keldi. Keldi da, elni başından karadı. Üyleni terezelerinde kesini ullu közlerin koya, arbazlağa zıbır kol ayazların sala... Tang, caua-caua, şoş cilyadı. El anasıça, cilyadı tang.

 "Caz başı ösermi endi bu cerde?" - dep sağışlandı tang. Ak Sırtdan a anga cuuapha Tutarnı cırı eşitildi: bar cilyaulanı unutdurğan cır.

  Adamların çakıradı, halkın çakıradı ol. Men angılayma ol cırnı. Siz da angılağız anı, adamsız da:   .                                     

Eze erite canımı

Deydi ol

Ayıtıp turlukma cırımı

Deydi ol

Cırımı ayıtıp turlukma

Deydi ol

Tang bla atıp turlukma

Deydi ol

Kelip turlukma Ak sırtha

Deydi ol

Kalavur bolup el curtha

Deydi ol

Sen kesing kayıtıp kelginçi

Deydi ol

Mannga kolungu berginçi

Deydi ol

Allınga karap turlukma

Deydi ol

Çakıra alay turlukma

Deydi ol

 8

   Ma, alaydı köçgünçülük azabın     çekgen, ot cağasından üzülüp  ketgen halknı pariyi - zauallı Tutar, tulpar Tutar, seni kadarıng.  Seni nengaçanı kadarı ua? Anı biteu halkını kadarı ua?  Men büğün da eşiteme seni cırıngı, cilyay-ezile aythan cırıngı, bar duniyalada mudah cırnı. Eşiteme da, men da cilyayma, bar duniyalada mudah adam bolup. Seni ol cırınguçup aylanadı beş da tau elni başında, Holamnı kuruğan taşında. Kök bla cerni arasında. Köçgünçülük azabın halkla unutup koymaz üçün. Allay palah endi bolmaz üçün uçadı seni cırıng, Tutar. Tarıhda kesine cer alğan auazıng. Andan beri, Ak Sırtdan manga deri saulay cetgen auazıng