.

Ertdengi celçik.

-E-ey, kim bardı blayda?

-Men me

- Gitçe karnaş-ş-şim, s-s-senmis-s-se?

-Hou-u-u…

-Nek  çıkgans-s-sa   zamans-s-sızlay?

- Töz-z-zalmain…Karnaş-ş-şlarıbıznı s-saklayma…

-Men da s-s-saklayma…  Nek  tauuş-ş-şung çıkmaydı?

- S-s-seirden. 

- Birinçi kere köremis-s-se keçegi köknü?

- Hou-u-u…

- Hm… kara, kara… Anı üçün  tılpıuung tıyılgandı! Oh-ho-ho! İgi kara! Ay bla culduzlanı ariuluklarına cetgen zat cokdu!

- Biz barallıkbız mı alaga?

- Künge cetalamıs-s-sa? Ala da alay uzakdadıla.

    Alay söleşib turdula ekeulen keçeni kıyırında.

Mingi Taunu em başında. Alanı atları ua – Keçegi cel bla Ertdengi Ayaz. Bir zamanda  kelib başladıla karnaşları.

           Mingi Tau - Kavkaz taulanı içlerinde tamada tau -  bulutladan ton kiygendi, adam közden  çal  başların cabhandı.

    Bir can da bilmeydı, bir adam da sezmeydi, kuş da körmeydi,  canıuar da eştmeydi tau başında nezat bolganın, ak bulutla ne zatnı caşırganların.

         Cıltıraydıla  tögerek ay bla culduzla biyiklikde, kalın bulutlanı ortalarına nürnü tegüb Mingi Taunu çal başların carıtadıla, seirge karaydıla. Ömürlük  çırannı üsünde kuuanç ulludu - carık toy baradı: sızgırıb tegerek aylanadıla, cumulub örge çıgadıla, çançılıb tepseyle,  bir birlerin erkeletib kuçaklaydıla azat celle. Köb cerleni körüb, duniyanı tögeregine aylyanıb, keledile ala cılnı içinde bir kere cerni tört bölümünden Ata curtha bir birinden tansıkların alırga, bir birine hapar aytırga, tuugan cerlerin körürge.

Cel tukum – ullu, sıylı tukumdu, celleni anaları – hurmetli  Haua. Hauanı ceti caşı bla bir kızı – demengli, tolu üy: birinçisi – Koban ayaz, ekinçisi –Şimal cel,andan sora - Künbatış, Künçıgış, Kıbıla cel, gitçele - Keçegi ayaz bla Ertdengi ayaz.  Caşlanı içinde – bir cangız kız – Boran-Gılan. Har celni - kesini zamanı, kesini halisi, kesini işi: cılı cel cazda tabigatnı    cılıtıb uyatadı, issi cel cay kumlanı iyleydi, hanslanı keptiredi, mılı cel kaçda çapraklanı culkurub cerni cabadı, bulutlanı süredi, suuk cel kış karlanı sebeleydi, cerge ak cabuu cayıb, karnı tübünde solutadı. Mingi  Taunu başında Şimal cel Kıbıla cel bla salamlaşadı, Künbatış Künçıgış celni kuçaklaydı. Cılnı içinde bir kere keledi anasına solurga  cangız egeçleri Boran-Gılan, karnaşları tögeregine basınıb, anı inaklaydıla, caraşıuluk sözle aytadıla. Sau ıyıknı turadıla celle ata üyde. Haparların aytıb, tansıkların alıb çaçıladıla celle duniyanı tört canına. Celburuş, Elbrus deyle anı sebebli Mingi Tauga adamla.

     Karlı töppeleni üsünde, mingi buzlanı arasında  canıuar tanımagan, adam  közge  körünmegen bugoy bardı, anı uzunlugu saulay bir ullu elni oramıçadı. Ol bugoy bla toydan sora kiredile celle Mingi Taunu arasında ullu dorbunga, dorbunnu  içinde ala adam sıpatha kirib, altın eşikni açadıla, anı bla üylerine kirelle, bir birleri bla  adam sıpatda kol tutub, kuçaklab, salamlaşadıla. Bütöu celleni ariu katangı sanları, çıraylı carık betleri, üslerinde katapa – dariy kiyimleri altın bla kümüş tigilib, ayaklarında cumuşak sahtiyan  çurukları.  Har çuruknu eki canında  gitçe kanatçıkla körünedile – ol çuruklanı cellege  kiydiredi anaları sıylı Haua tuugan künlerinde.

- Caşlarım, sizni caşauuguz – azatlık! Ayırıuuguz erkindi!  Tıngısız hali – celni kadarı!  Men dayım sizni katıgızda! Ullu Allah saklasın sizni aylanngan cerigizde!– deb, aytıuçandı caşlarına  anaları.

               Tışından cıyılgan Hauanı sabiyleri türlü-türlü kiyimlerin teşib, taulu çepkenleni kiedile. Şimal cel buu terileden etilgen  ak tonun ak çepkennge auşturadı,başına da ak kabtalnı atadı. Künbatış cel katapa gabrasın teşedi, altın bla kümüş tigilgen ariu taulu çepken kiedi. Künçıgış erkin dariy çepkenin kızıl kiyimlege auuşturadı Kıbıla cel parça kölegin teşib, caşil betli ariu tigilgen  kiyimleni kiyib çıgadı  – barısıda bir birinden ariu caşla! Aladan sora Boran-Gılan egeçleri çıgadı. Ah, anıça ariu kız kayda! Karab karayalmazsa, aytıb aytalmazsa! Ak beti, kıyılgan kaşları, ingiçke belli, subay sanları! Ala közleri ua culduzlaça cıltıray! Barı birge cıyılıb uzakdan kelgen celle ana bla ataların kolların tutarga aşıgadıla – Mingi Taunu miyik başında  Cel teyrisi Goriy caşaydı, engişkerek başında – hurmetli anaları Haua.

          Cel ne keltirirge bollukdu? Kolu cok, ayagı cok. Alay a Hauanı sabiyleri Mingi Tauga  kurulay kelmeydile – türlü –türlü ariu iyisleni cıyıb keltiredile – kögetleni, gokkalanı, tatlı şhuurlanı iyislerin. Taunu içinde  seyirlik amal bla saugaları ariu gokkala, kögetle, halıuala, omak gırcınla bla tatlı hant  bolub tepsilege casalanadıla.

     Sau  ıyıknı kuuanç baradı Mingi Taunu içinde.

Ol ıyıkdan sora çaçılırga tebreydile daraca tukumnu özekleri.

     Üyden çıgarga tebregenley, ata bla ananı kolların tutub,  celle kaytadıla ullu  dorbunga,  anda ua altın eşikni  katında kümüş eşik bardı. Çurukların bir birlerine kagıb cel sıpatha kirelle, kümüş eşikni açıb bugou bla sızgırgan tauş etib cumulub çıgadıla kökke Mingi Taunu arasından cigit celle.

*****

          Cel tukumnu içinde em gitçele Keçegi celçik bla Ertengi Ayazçık. Ala ata curtdan uzakga ketmeydile, alanı tamada karnaşları erkeletib, kıyın işden ayaydıla. Alay a celle gitçe bolsala da – bir cerde  üynü içinde  turalmaydıla. Közüuü bla çıgadıla üylerinden, Mingi Taunu sırtı bla tüşüb, elleni, cerleni coklaydıla. Keçegi celçikni işi tınç – tabigatha bellyau aytadı, culduzla bla seleşedi. Tang athınçı, üyge aşıgadı. Ertdengi Ayaz karnaşından ese zalim, anı haparın aytayık. Tang athanlay, Mingi Taunu katında aylanadı, künnü nürü cayılganlay – uzagırakga barıb kaytadı, esine tüşse ua – kesi carathan  Kavkaznı cerlerine uçarga da boşdu başına. Cel  - azatlıknı balası! Kün ortasına kirginçi Ertdengi Ayaz  ellege, cerlege cayıladı. Kün ortaga deri boşdu başına, atası bla anası, tamada karnaşları beredile anga erkinlik  cer-suu körüb kelirge.

  *      *      *     *     *     *     *     *     *

      Bu hapar  Ertengi Ayaznı üsündendi. Anı bek  ariu halal halisi bardı.

Ertenlikde  ol kesi uyanıb, akırtın, karnaşların uyatmayın, tübüne tüşüuçandı. Bütün da bek ol caz bla caynı ayları bla, kaçnı al belümün  süedi. Gokkala bla oynab, çipçiklanı cırlaganlarına tınglab, gitçe canıuarçıklanı erkeletib turuuçandı celçik.

- Sen asırı cumuşaksa, cel  nazik  bolmaydı - deb, uruşhan da eteedi anga Şimal cel - tamada karnaşı,  celleni içinde em küşlü, em suuuk cel. Kıbıla cel  da gitçe karnaşçıgına «Katırak bol, seni haling bizge uşarga kerekdi, sen cel tukumnu balasısa! Karıu alıb küçlenir üçün  köb küreşirge, keb işlerge kerekdi»- deb, akıl üreteedi. Cuab etmeyin, engişge karab, ışarıb tınglauçandı bizni celçigibiz. Uruşsala da, ullu karnaşları  açıulanmaydıla gitçege – nasihat eterge, öçlendirirge da ullu karnaşlanı colları da borçları da bardı. Anı angılab, kesin katdırıb, karnaşlarına uşarça  sıntıllanırga küreşeedi Ertdengi ayazçık,  halisi ua türlenmeedi  - cumuşak, adejli, halal: bir canı bolgan canıuarga koy eseng – bir bitimge zaran etdirmeedi.

Büteu canıuarlanı, bitimleni, büteu adamlanı tillerin bilib, içinden aythanlarında  angılab, celçigibiz barına kirsiz innet tutub, boluşurga küreşeedi.

                                                Kökde

                      Bir kün, aythanıbızça, tang  alasında turub, dorbundan kümüş eşikni açıb çıkdı Mingi Taunu başına ertdengi celçik. Dariy çepkenlikça cayılıb, kerilib, karadı Ata curtnu huşhunnga. Tübünde, köz cetginçi – taula, buulaça, tizilib, karlı-buzlu başları kökge  tie tegerekge nür tögelle, çuçhurla,  taza kobanla auuzlada, suu boynu özenlede cıltıraydıla nalmazlaça, kayalanı sırtlarında ak bulutla, mazallı buhar koylaça, tayanıb turadıla – bu aybat tabigatnı körgen sayın  ayaznı cüregi urub, kuuanç bla cırlab başlaydı!

-Ege-ge-y, ertden aşhı bolsun, Kavkaznı Aşhı Mahuua Tau!

-Ege-y, sizge da salam, ak bulutla!

-Ege-gey-y, salam ariu duniya- ya-ya-ya!

- Salam senge, bagalı Kavkazım!

- Salam sizge, şam Karaçay bla ariu Malkarım!

Barına da salam aytıb, Ertengi Ayaz bulutlanı ıynaklab uyatdı, uçdu arı bla beri, kabırgalarından türtdü, cukuların  çaçdı.

        Mingi Taunu başında kalkıgan ullu ak bulut erine-erine  cuuab etdi:

- Ey, hataçı, nek bügün kuturgansa ertdengide?  Ne kıçırık, ne sıyıt dı bu?- auazında nakırda eştile edi.

 - Uyan, uyan! Kün başlanadı! Ertdengi  salkında bir işing da bar bolur?- tohtamay, cuuabın edti celçik.

- Ay, sirkiu, koyarsa sen  tınç turgan cerimde…

- Da sen catıb tursang, kim cerni cibitirikdi?

 - Kerti ayt? Men alkınçı suunu az cıyganma içime, bir kesek kalkıyım!

- Caz kelgendi! Uyan! Seni saklab turadıla bitim, canıuarla, adamla!

- Alay a, anıda tüz aytasa. Meni colum uzakdı, Auuzga  barırga kerekdi menge, tamada karnaşıng cetse  – ketdik!

- Tamada karnaşlarım soluy turadıla – bu ıyıkda saklamagız alanı. Men seni arlagırakga elteyim, Mingi Taunu töppelerin boş eteyim, ırazımısa? – ol söz bla uçdu celçik bulutnu  katı bla, teberib eltdi talay bir zamannı:

- Endi tur blayda, ullu karnaşımı sakla,  – ol eltir seni auuzga. İgi colga bar!

- Sen da sau kal!

 -Aşhı! – deb, ol söz bla ızına kaytıb, tüşdü celçik Mingi Taunu üsüne. Başında entda bir işi baredi. Tegerekge karab, kuş uyanı içinde iesin cokladı. Kuş uya boş bolganına seyirsindi.

- Meni mi izleyse, hoca? – nakırda eştildi  celge. Cel, burulub, Mingi taunu katında esledi nakırdaçını: kanatların keng cayıb uzakda ullu kuş tögerek uça tura edi. Kuş tukumnu celle sıylı körelle – miyikde caşab, terk uçub kuşla negerlik etelle cellege.

- Salam, bagalı honşubuz!

- Senge da salam! Ne hapar? Tınçmısız?

- Tınçbız, tınç boluguz!

- Ne, karıu cıydıngmı? Karnaşlarıng «Gitçebizge karay tur» deb buürgandıla, kayda, kelçin katıma, karıuungu sınayım! Çırtda taban tireme!

Silkinib, kozuuçu  taba uçdu celçik. Büteu karıuun cıyıb, urdu kuşnu. Kanatlını bir tügü da kımıldamagança köründü.

- Kerti, zalim bolgansa! Tüneneden ese bek urdung, aperim! – celçik oynab aythanın angılab, köl basdı.

- Kel, endi, meni uyama deri uçayık. Bizni gitçe citi közübüz uyanngan bolmaz!

 Ol sez bla uçub tebredi kuş. Celçik  da, anı ozarga küreşib, cumulub  ketdi kuş uya taba. Bir kesekden, kanatlı, «Ozdung, ozdung meni! Sau kal!» deb, burulub ketdi. «Meni sabiyge sanaydı!» - deb, ol sagış bla kuş uya bolgan kayaga urdu kesin celçik.

            Uyada ua gitçe kuş balaçık cuklab tura edi. Anı kekelin sılab, uyatdı celçik.

- Salam, anam kaydadı? Aç boldum! Aç boldum! – deb, kıçırıb başladı citiköz.

- Tınç tur, bu sagat kellikdile atang da anag da - degenley, sızgırıb kuş ana kele turganın eşitib, tüşdü cel tübüne.

                                      Kayanı sırtında

       Tübünde hansla, terekle cuklaydıla, çıbçıkla kalkıydıla. Alanı kımıldatıb, uyatdı ertdengi celçik.

     Gergele uyanıb, kanatçıkların kagıb,  olsagat kökge uçdula,   zıngırdauuk cırların başladıla:

- Kün tayakla körünügüz, hansla, terekle uyanıgız, canıuarla cukudan ayazıgız – cangı kün başlanadı, başlanadı, başlanadı! fişt- fişt-fişt!

     Caz akırın kesini işin bardıradı, boşaydı – caşil şatık kırdış katapa küyüzça cabdı taulanı sırtların, terekle da  köz kuuandıradıla cangı kiyimleri bla. Cankozla ak çapırıb boşab, taşa cerlege bugunngandıla, möleuüşle da kök çaprakların atdıla – zalıkıldı sarı gokkaların açdı.

Celçik zalıkıldını çaprakların sıladı akırtın – gokkalarını ariulugu tauruhtan kelgença! Sarı dariyden işlenngença, uzun çaprakla açılgandıla kün bla salamlaşırga, caşil butakları kayanı sırtın kuçaklaydıla.

  Arüu bolgallıkga gokkaları, zalıkıldını iyisi adamlaga caramaydı, butakları bla gokkaları canıuarlaga – ölür otdu -  celçik anı eskerib, iyisin üsünden kakdı, zalıkıldını katına kurgak bıltırgı  sınngan butaklanı keltirib, buruu etdi – kele kelib, mal aşamasın! 

        Bir kesek engişgerek tüşüb, it burun ülküleni katlarına bardı celçik. Ah! Kalay ariu zaman keldi duniyaga! İt burun ülküleni  üslerinde kızılısman bla ak gokkala cangı kelinçikleni çepkenleriça cayılıb taulanı carık etdile.

Adebli papatiyala da tögereklerine basınngandıla, engişden örge karaydıla, başçıkların çaykay.

Türtü ülküleni üslerinde da sarı mınçaklaça çakgandıla gokkaları.Türlü –türlü hansla, gokkala cerni üsüne cayılgandıla. Kök çeçekleni çaykab, kongurauçuklanı uyatıb, alanı ariu tauuşlarına tıngılab, tögeregine karab, kayalanı sırtları bla cangı cetgen cıltırauuş hansla bla oynay tüşdü ertdengi celçik koban ızına.

                                                  Koban ızında

 Suu boynu özende, Kobannı cagasında çalbaş  Koban Ayaz biylik etedi.  Anga tübeb, adejli salamlaşdı Ertdengi Celçik.

- Ertdeng aşhı bolsun,  abadan karnaşıbız! Ne ete turasa? Tınçmısa?

- Aşhılık senge da, caşçık! Tınç, tınç bol! Ay aperim, kart karnaşıngı  unutmaysa sen! Ne hapar başında?

-Turabız biz da tınç esen. Karnaşlarıbız işlerinden soluydula, bir birinden tansıkların aladıla. Bir zamandan cayıllıkdıla cer-cerge, kesing bilese. Sen kalaysa?

-Turama men körgeningça. Suunu suutama, Tögerekni da mılı eteme. Meni işim birça baradı, suu ızı ayazsız bolmaydı.

-Başına çıkmaymısa?

- Da men kart bolganma, uzak colga çıgarga.

Bılayın da koüb ketalmayma. Karnaşla bla egeçibizni közüuünde köre turama – menge barısıda kaytadıla.

-Bir kere çıksang, bir zat da bolmaz. Men tururma bılayda!

-Sen  caşsa entda, suu ızında işim köb. Arıgan da etdim bügün – ertdengide bek küreşdim! Başında suuga kurgak terekleni atdıla da adamla – alanı tübüne tüşürüb, cagalaga çıgardım. Men bir kesek kalkıyım da, sen boluşama deeseng – tur blay bir kesek, ayaz et!

-İgi da deyse, kalkı, men eterme işingi!

- İgi kara tögereginge!

Ol söz bla çurukların teşib, adam sıpatha kirdi Koban Ayaz, andan sora eki çurugun taşnı tübüne caşırıb, soylandı kart  kişi taşlaga. Çal başında – eski başlıgı, üsünde – kara çepkeni. Anı körgen – cel bolganın bilmez, bir türlü kart kişi taşlanı üsünde  catıb turadı, deb, seyirsinnikdi.

- Etgen işinge erkinse, alay a bir kün çuruklarıngı tabmay kalsang – ne eterikse? – kesin tıyalmayın sordu Ertdengi celçik.

- Korkma, bir can da kelmez katıma, men bilmegenley. Cangız senge aytırım – sen teşme çuruklarıngı! Endi bar, et işingi. – Ol söz bla aksakallı türlü kişi cukladı.

- Teşeme desem da – teşallık tüyülme  – deb  içinden, seirsindi Koban ayaznı sözlerine.

  Tebredi sora boluşlukçu suunu üsübla örge-engişge  aylanıb. Kobannı şorhaları caynı allında bek ariu bolub turadıla, suu – cılamukça taza, suunu içinde har taşçık körünedi  -  köb künleni ullu cangur caumadı, başına muual kirgen zamanda bulutla acaşhan koylaça başında kalıb ketelle, tübünde körünmey turadıla. Kobannı şorhalarında cıltıraydıla ılışıkla, alanı sırtçıklarında tamgala kümüşnü üsündeça çaçılgandıla. Çabaklaga celçik: «Uf-f-f!»- degenley, atılıb ketdile şorhala bla, alanı sürüb, bir cagadan bir cagaga aylandı şohubuz.

   Çabak bla oündan erigib, taşlaga esin aylandırdı caş celçik. Kobannı taşları bek ertdegilidile, alanı sıydam sıpatları – Koban ayaz  bla Suunu  işlerille. Kün-künden, cıl-cıldan bir sagatha tohtamayın Suu bla Cel taşlanı sılayla, sıydam etedile, cagalanı üsünde tizedile. Alanı üslerinde türlü-türlü suratlarına karab, suu bla celni işine seyirsinib turdu igi kesek zamannı bizni talpınngan mammatıbız.  

       Oynay, karay turganlay, suunu arasında ullu tomraunu kele turganın kördü celçigibiz. «Ol tomrau hata etginçi, anı suu cagaga eltirge kerekdi» - deb, esine keldi. Kesin kattırıb, köb küreşdi gitçe celçik – kertisi bla da eltdi ol tomuraunu cagaga.

   Koban ızında  zamanı cengil ketdi gitçe celni, bir sagatdan  kart Koban Ayaz da uyandı. Taşnı tübünden eki çurugun alıb, kiydi, ayakların bir birlerine kagıb, cel sıpatha kirib örge çıkdı.

Anga seyirsinib karab turdu gitçe karnaşı.

- Cukumu çaçtım bir kesek… Çab endi sen, akıllı, colungdan tıymayım! Sau bol, aperim, kartha kele tur!

- Sau kal, karnaşım! Kelirme men entda! – deb, ketdi kart celni boluşlukçusu  Mingi Taunu başına.

Çegetde.

               Celni terkligi ullu, colu kısha. Adamla sau ıyıknı bargan cerde – cel sagat carımga barıb kaytırıkdı. Har künsayın baradı Ertdengi celçigibiz çegetni içine – terekle bla canıuarlanı coklarga.  Kün tayakla tiyginçi, çegetni içi çıpçıklanı zıngırdauk cirlarından toladı, celçik kirgenley çegetge, terekle uşakların etedile.

Söznü birinçi kart Emen terek başladı:

- Ertdeng aşhı bolsun! Entda bir kün başlanadı, kuanıgız, bitim kauum,  bizge  bu tamaşalık cerle  buürulganına!

Celçik  emen terekni koynuna kirib  turdu bir kesekni  anı çaprakları bla oynay, çapraklanı şuuuldaganlarına tıngılab.

- Aşhılık senge da – deb, cuabın etdi  katında ösgen  kart Narat Terek. Sen barıbızdan da tamadasa, akıl üretese caş kauumga. Kuanıb turabız biz bu ariu duniyaga!

-Bügün igi cukladım men – deb, sözge koşuldu Kozterek – muual kirdi duniyaga, biz da soluduk!

- Meni ua cuklarga  koymadıla sau keçeni  erlen balala, daur etib turdula tanga deri – tarıkdı nögerlerine butaklı Çinar Terek

- Kaydadıla da endi? Tauşları çıkmaydı – deb, sordu Çinarnı kart Emen terek.

- Kaçıb ketdile çegetni ol bir kıyırına. Endi, tileyme sizge, bagalı honşularım, daurnu koüguz, men kalkıyım.

     Anı sözün eşitib, celçik akırın ketdi  çegetni başha kıyırına: solusun Çinar Terek, cılı da cetkendi…

    Çegetni bir canında ua kara suuçuk bardı, anı  katına cangı uyannganlay, türlü-türlü canıuarla da balaları da cıyıladıla, bir-birleri bla salamlaşadıla. Bügün kara suunu tögereginde Çinar terekni cukudan carsıthanla üç erlen bala, beş-altı gitçe koyançık, kirpi balaçık,buu buzouçukla bla cangı tuugan cugutur buzou biri-birleri bla oynay tura edile.

- Kara sen bu sabiyge! Nek kelgense beri? Bar ananga! – erlençikle üretib başladıla cuguturga.- Sen, alkınçı, gitçese.

- Men sizden ese ulluma-a-a! – deb, ıngırdadı buzou.

-Ot-sanıng ullu bolgallıkka bizden, cılıng da biliming da gitçedi! Börü kelib kalmasın, kaç ananga!

- Kimdi börü? – degenley, buu buzouçukla kulakların başlarına kısdıla, kaçarga tebreb.

- Atagızga sor – deb, erlenle bla koyanla kankıldab külüb, bir- birlerin sürüb, oynab tebredile. Alanı daurlarına bir kesekden cuguturnu anası çabıb keldi:

- Balamı körgen barmı-ı-ısız? Men kaygılanıb, cer tabmayma-a-a!

Ol kelirge, buzouçugu taşa cerge barıb, ülküleni arasında cuklab tebregenedi. Anası balasın körmeyin, ökürüb başladı.

Ertdengi Ayazçık gitçeni katına barıb, kulagından tartdı – çortlab çıgkallay ülküleni arasından, anası katına atlab bardı, kuanıb.

- Ay, ama-a-an, kaydasa? Canımı-ı  alasa! Katımdan çırt da tayma-a-a!- deb, alıb ketdi balasın ullu cugutur ana.

Elde

     Kayrı baradı har künsayın Ertengi Ayaz? Erinmeyin, arımayın barıb, kayda turadı kün ortaga deri? Siz bilesiz anı, sabiyle. Siz anga ertdengisain  tübeysiz. Ol kelib, betçiklerigizni akırtın sılaydı, cukunu ızların keteredi. Angıladıgızmı? İgidi da – adamlanı ellerine.

Ertengi Ayaz adamla caşagan cerlege barırga bek süedi. Seyirsinib, ol adamlanı caşaularına karaydı

Auullada kün turgunçu  kımıldau başlanadı. İynekle öküredile, keçegi sütlerin tişirıula  sauadıla. Anda-bında sautlanı kagırthan tauuşları, itleni çabhanları eşitilinedi. Ammala ot cagalanı candıradıla, ocakladan ak tütün çıgadı. Bir zamandan ariu iyisle cayıladıla başına – kimi hıçin etedi, kimi hans çay cılıtadı, kimi et şorpanı caraştıradı.

          Oramda sürüuçü körünedi, arbazladan iynekle terk çıgadıla. «Ketdik, ketdik,  cengil boluguz, aç bolduk Caşil kırdışha tansınk bolduk.» - deb, bir birlerin  aşıktıradıla. Arabazlanı içlerinde açıulanıb itle çabadıla: «Koragız arı,koragız arı» İtleni çabhanların kulakga da almayın baradıla kayıklaça orambla mamır iynekle.

  Sürüu ketgenley elni içine bir kesek zamanga şoşluk kaytadı.

           Elni içinde bütöu adamlanı, canıuarlanı, bütöu terekleni tanıydı bizni celçigibiz. Arbaz -arbazga aylanıb,  kim ne etgenine esdi. Bir arbazda kart amma tauuklaga aş  atıb, alanı erkeletedi:

 «Aşagız, ariu taukçuklarım, igi cücekçiklerim! Aşa sen da, kıçırıuçu!» Athan aşına celçik iyiledi, tauuklanı allarına tizdi, barına da ceterça.

         Başha  ielik cerde  cangı kelinçik arbaznı sibiredi, arık kolçukları ertdengide üşüydüle. Celçik betine urganlay: «Ertdengi ayazçık, salam senge!» deb aytadı. Seyirsinib, celçik tohtaydı bir kesekge: «İşlegen, igi kız!» deb,  anga akırtıng boluşadı, umurnu-çumurnu cıyadı– karab karagınçı ullu arbaz sibirindi. Kain ata terezeden karab, mahtadı kelinçikni: « Kelinçigibiz işley a biledi, karaçın, kalay cengil sibirdi arbaznı!» - deb, üy iesine aylandı. Kain ana içinden küçsündü: «Nege kuanadı ma bu adam? Meni caşıma kaysı da kelligedi, meni kızım kelinden ese igi işleydi». Kızı ua kün ortaga deri cuklarıkdı.

Bu  katınnı celçik caratmaydı, kesini kızın mahtagandan sora  işi bolmaydı anı.

Honşu arbazda ua  temirçi Osman caşaydı. Ertdengide ol, üy biyçesi bla sabiyleni uyatmay azık cıyadı kesine -  işi auur, sanları ullu. Bir kolga azıgın aldı, ekinçi kolga – suu cıkkırçıknı. Eşikni katında tohtadı, kalay açarga bilmey. Celçik terk cetib, eşikni açdı – temirçi üyden çıkganlay, ızından eşikni akırtın cabtı. Ah-ah-ah – deb, küldü Osman – seir zat! Celçik boluşhanın eskermeyin, seirge küldü.

        Bir arbazda kart kişi ertengide otunlanı cara turadı. Köb küreşdi, arıdı. «Kaydadı ma bunu caşı? Cukunu boynun bura bolur. Ay, kişi, erinçekni östürdüng da, endi tınçlık cok senge »- deb , küçsündü  Ertdengi Ayazçık.

Tereze bla üyge kirdi.

- Tur örge, ayıbdı, kart atang otun cara, sen da ögüzça cuklab - deb, küreşdi uyatırga,  mazallı caşnı üsüne «uf-f-f» deb şohubuz. Bir zat -  közün da açmadı caş!  Aş üyde çelekni tübünde birkesek suunu esledi ayazçık.  Suunu içinden alıb, birda karamayın, ayamay caşnı üsüne kuydu.

- Ne boldu? Ne kıyıllıkdı bu! Kim meni üsüme suunu kuydu? – deb, çortlab çıkdı arbazga erinçek. Cılı cetgen atası otun carganın körüb, kızardı caş. Batışladan tüşüb, baltanı aldı atasını  kolundan.

- Kızara bilgen -  adam  bollukdu. Tüz  etdim, uyathanımı! – deb, kesine köl salıb, ketdi başha oramlaga Ertdengi Ayazçık.

Avtor: Rimma Magdieva (Gerbekova)
http://karachays.com/publ/63-1-0-418