"GAPALAU"
Laypanlanı Seyit 
(aytılgan cazıuçu em jurnalist) 
Kartcurtçu Sılpagarlanı Tomay ölgenden sora, öksüz kalgan eki caşı Gapalau bla Gıkga 
üynü malların ata-karnaşnı İlyasnı koşu katış İncurgotada (endigi «Krasnogor» sovhoznu Kobanı arı canı künbetlerindegi kızıl kayalı cerlerinde bir özen) tutuuçan edile. Demengili mal iyesi kişi Gıkkış ulu İlyas karnaşını öksüzlerin ayaklandırgınçı birgesinde tuthandı. 
Caşla, İlyas stanseden arendge alıb, köb cılnı stauat salıb, üyürsünüb turgan ogurlu cerde mal ızından, sürüu kıyırında cürüb, çınıkgan asıulu adamla bolgandıla. Koşnu kesleri cürütürça hıysabha cetgenlerinde, ata karnaşdan ayırılıb, kesi ızların tüzetib başlagandıla. 
Gapalau ol cılnı caz artında koşun caylıkga Murduh-başına çıgargandı (Gum-başı 
auuşdan Biyçesın taba örgerek barıb, suu Koban boynuna sarkgan özenleni biridi). Alayda Makalı kölçükden uzak bolmay, stauat salıb caraşhandıla. 
Ol töbenirek caylıklada, alaça calan koşla ogay, «katın koşla» da (üydegileri bla çı- 
gıuçula) cerleşiuçendile. Tab, Murduh için, tau kıtlıkla etib, biçen işleb, mal kışlathanla 
da bolgandıla. Ol miyik, baş cerlede, boranla suuura, kürt basa, kışnı aşırmaklık kıyın- 
lıkdı, alay a taulu kişi mal kıyırında zauuk etib ömüründe da caşamagandı, caylıgını 
ornunda kışın ötdürgeni da cazıuum buyurgan bir kudretdi deb, kesin katdıra bargaidı. 
Kız bla caşha bir «kozuda» söz tauusub, «ekinçi kozuda» üylendiriu adet cürügendi, de- 
meklik, bıyıl tuugan kozulanı, markalanı közüuünde söz tauusulgan bolsa, kelir cıl markalanı közüuünde kız çıgargandıla. Hazırlanırga bir cıl berilgen bolgandı. 
Koşçunu kaygısı malıdı, Gapalau bla Gıkga, koş nöger cılkıçı Kabçıklanı (atauul 
tukumudu) Adilgeriy, koşnu barçı-kelçi cumuşların, caş adamla bolsala da, zamanında caraşdırıb, mallanı da carsıtmay, kadalıb, rıshıların aynıtıb, tirilib başlagandıla. 
Honşu koşçula, caylıklanı malçıları birça tiri eki caş adamnı, atların ayırıb da 
köb küreşmey, Gapalaula deb koygandıla. Ullu Gapalau, gitçe Gapalau deb ayırthandıla, caylıkla camagatını arasında köbüsüne cürügen atları da alay bolgandı. Caylıklanı adeti ua ömürleden beri da tamaşadı — ertdenblasında bir kıyırlarında, söz üçün, Gumbaşı ayrıda bir tab çam söz aytılsa ne da bir cangı hapar eşitilse, ingirge ogarı kıyırına, söz üçün, Mingi-Tau etekledegi koşçulaga deri cetib kalıuçandı. 
Malçıladan abadan adam bolmagan koşha «caş koş» deuçendile. Gapalau kesi demenngili adam bolganlıkga, üç caş adam cıyılgan koşu allayırak koşha uşagandı. Gapalaulanı caş koşuna haulerek başha caş adamla da coluguuçu bolgandıla. Kauga çıkgan közüude koşha Kandauurladan Şauhal bla Şakay deb, eki uçhara adam kelib tüşgendile. (Atauul tukumları bla atların cazıb koyama). 
Ekisi da asırı tab adamla bolmagandıla. Artıksız da Şauhal tuthuçsuzga sanalgandı. Kesi da kesleri tukumdan Burhu deb bir kıznı süyreb, anga uçhara iynarla etib aylanngan, kesine tab tüşse, amanlık eterge asırı tartınmagan, ötürükden artılmauçu, ayıb-uyat hazna tıymagan adam bolgandı. (Burhu degen tişiriu bir cıldan kozlaudan 
ölgendi. Tiyre kabırlada asıratmaybız, kıznı, caşnı amannga üretgen tişirıuga adetdeça sıy berib asırasak, caş tölüge tabsız ülgü bollukdu deb, Sılpagarları dauur-süyürge cetib, ana cuuukları ölüknü korata başlaganlarında, tiyrede esliadamla sagayıb kaytarthandıla). 
Hurmetli keng caylıklada hata ete, mal mıshıta, uçhara körgen zatlarına kol cetdire 
cürügen Şauhal bla Şakay, Gapalaunu stauatına konnganlıkga, osal kılıkların tohtatmagandıla, «ol berdi, bu berdi, birsiden-birinden satıb aldık» deb, marka kozu-koy keltirib, kaba turgandıla. 
Gapalaula, cuk sezib, kabhan malla ceteklebmi keldile eken deb, seskeklenngença haparla aytadıla. Alay a koşha tüşgen konaknı çirkitgen adet cokdu, ol sebebden koş tamada da gitçesine «sak bol, bıla ayıb aldırmasınla» degenden arı, aranı açıklarça katı söz aytalmagandı. 
Bir kün Gapalau, koyları bla marka kozuladan bir bölekni sürüb, Narsanada bayrım künlede cıyılıuçu bazarga tüşüb ketgendi. (Marka ko- zulanı arı anaları katış sürüb eltib, anda satıb, ana koylanı ızlarına sürüb kaytarıb turgandıla). Koşda (koş degende da başı cabık koşları bolmagandı, koş kereklerini üsüne kiyiz cabıb, kesleri ua camçı tübüne kısılıb keçinngendile) gitçe Gapalau, Adilgeriy, Şauhal, Şakay kalgandıla. 
Gapalaunu koy sürüuü İjalanı koy sürüuge koşulgandı. (Haparçılanı bir-birleri Şauhal 
iş etib koşhandı da deydile). Sürüuleni ayırgan zamanda gırmır bolgandıla. 
Tınç ogurlu adam İjalanı Umar, ingirala sürüunü stauatha tıyıb sanaganında, onaltı kozu-lu koy cetmegendi. Stauatda ak at bolgandı, 
Umar anga minib, Gapalaunu koşuna malların izley bargandı. 
— Ayırgan közüude talay malıbız sizni sürüu bla ketib kalgandı. Alaga kelgenme,— degendi. 
— Bizde başha mal cokdu,— degendi gitçe Gapalau. Bilib, bilmey aythan ese da belgili tüldü. 
— Alay degen kalaydı? Sizni sürüuden başhaga koşulmagandı sürüuübüz. Malla sizni sürüude bolurga kerekdile,— degendi Umar. 
— Bizde başha mal cokdu, alan, aythanımı eşitmeymise?— degendi Gapalau. 
— Sizden sora işekli bolur ceribiz cokdu. Mallanı kayrı ese da koratdıgız, bir işeksiz. 
Köb olturgan konaklarıngı halisin da köble biledile. Haparların eşitib turabız,— degendi Umar. 
— Mallanı kaytarıgız. Ne etdigiz esegiz da siz etdigiz,— deb ilinngendi. 
— Ne zatla zımpıldaysa, alan? Kertda, auuzum bardı deb, auuzunga kelgenni bırgab barma. Teyri, auuzungu kulak artlarınga deri cırtılganın körüb kalırsa,— deb hını etib, sözge koşulgandıla konakla da. Alay bla arada dauur çıkgandı. Çörçek caşla Şauhal bla Şakay sen bizge tonouçula-guduçula at atab deb, söz angılarga, oylaşırga izlemey, Umarnı alayda oguna tüyüb, ernin-burnun kan cugu etib aşırgandıla. 
Umar, kanı bla ak atnı kabırgasın kızartıb, koşha kaythandı. İjalanı koşçula anı 
alay körgenlerinde, sabırlık salayık deyalmagandıla, «tüyüunü kazık oynatıb körgüzteyik» deb, kazık, tayak tüyüşge kobub, kuralıb kalgandıla. 
Talay künnü tınçlıgı bolmay, cukusu kalıb, cunçub, tışında aylanngan ullu Gapalau da, 
ol kün ingirde Narsana bazarından, keçirek etib, arıb kaythandı. Nögerleri kündüz bola aylannganlarından cuk aytmagandıla. Gapalau, at cerin başına, castık ornuna, cauurlugun da tübüne töşek ornuna atıb, camçıga çulganıb, cukuga sinngendi. 
Gözetçi Adilgeriy, cılkını ertdenlikge tuzburunlaga kaytarıb, stauatha aylannganı bla, İjalanı koşladan toguzaulan, birer kazık alıb, Gapalaula stauatına silkinib kelgenlerin esleb, aladan alga cetib, hapar berirge çabhandı. 
Barsa, gitçe Gapalau iynek sauarga kozgala, tünene Umarnı tüyüb, hata etgenlerine sagayıb turgan Şauhal bla Şakay, kobub, seskekli bolub, kayrı ese da kurala aylana, ullu Gapalau da camçı tübünde sozulub cuklay. Adilgeriy, anı türtüb uyathandı da: 
— Alan, İjaları birer kazık alıb, çabıb kelelle. Ollahiy, igilikge kelmeyle, kob örge,—degendi. 
— Toba-asto, kelme-koy. Kazık alıb çabarça, ne hatabız cetgendi?—deb, cukusundan igi da ayazımaganlay cuuab etgendi. Olsagatlay, koş tamada İjalanı Mussa, karnaşdan tuuganla, karnaşları

— toguz adam, birer kazık, tayak alıb cetgendile. İynek tübüne olturgan Gapalauga 
igi cetdirgendile, andan berlak atlab, camçı tübünden költürüle kelgen tamada Gapalauga cetib, sermegendile. İjalanı Mussa Gapalaunu kulak başına kazıknı salıb cibergendi. Gapalau es taşlab, ızına cıgılgandı. Cangı cülünngen başını mangılay artına çirçik kan tamçıla çıkgandıla. İjaları, Gapalaunu tirilalmaganın eslegenley, çot terennge ketgenin sezib, erlay alaydan koragandıla. Şakay bla Şauhal, alanı kele turganların körgenley oguna, canlab, bugub kalgandıla. Kauga köznü cumub açhan çaklı kesek zamannga tauusulgandı. 
Caylıkda koşlaga kuugun etilgendi. Koşçula, atlı-cayau bolub, çabıb cetgendile da, 
Gapalaulaga boluşluk eterge küreşgendile. Alay a tamada Gapalau, es taşlaganından biraz ayazıgança körünngenlikge, tirilalmagandı, tunçugub, abzırab, adam tanıyalmay, katındagı karnaşına: 
— Gıkga kaydadı?—deb, tili böldürgü ete sorurga küreşgenden arı uzak söleşalmay, açılalmay kalgandı. Caşnı halın tab körmey, elge korathandıla. Gapalau, Kart-curtha, üylerine cetib, anda auuşhandı. 
Anı ahlusu-tengi da keslerin tıyalmagandıla, açıulannganları bla cıyıla kelib, İjalanı 
koşha ot salıb, kışha cıygan katıkların çaçıb, tögüb, tabsız zatla etgendile. Dert kaytar- 
ganlıkları bolgandı. 
İş südge tüşgendi. «Allında tüyülgen sense, açıulanıb cetgenim bla men urganem» de da, ayıbnı boynunga al, sennge asırı katı bolluk tüldüle. Mussaga ua «bireu üçün, barıb, bireunü öltürürge ne işing bar edi?» — deb, auur azab sallıkdıla»—deb kadalgandıla da, «mallarımı kaytarıgız» deb kıshandan arı ne alda, ne artda hatası-hıyanatı bolmagan tınç adam Umar, urganem deb, ayıbnı kesine algandı. Anı üçün üç cıl türme azab çegib kaythandı. (Bölek cılnı mından alga cazgan bir statyamda tutulub kaythan İjalanı Mussa bolgandı deb, cangılıç cazganma). 
Nasıbın saklab, anga kurala aylangan bir cigit ulannı, bireuleni osallıklarından çıkgan çurum keltirgen ilinmek acaldan alay ölüb ketgeni camagatha auur tiygendi, köbleni cüreklerin kıynagandı. Ol zamanlada belgili cırçı Botaşlanı Hacibek (Hacibek bla Alibek bolganın katışdırıb, ayıralmay aytadıla) zamansız ölgen Gapalauga cır etgendi. Botaş ulu, pravlende kagıtçı kullukda işlegen kişi, kagıtha kalamga usta, fahmulu adam bolgandı. 
Bu ömürnü birinçi cıllarında etilgen cangı cır ol közüulede camagatda em köb cırlangan, halk ayırıb süygen cırladan birine burulgandı. Adamla cıyılgan cerlede «Gapalaunu cırın cırlaçıgız» deb köble tilegendile. 
Ol cır busagatda karaçay kitablada «Gapalau» deb, basmalanıb çıgıuçu cır tüldü. Kerti- 
di, talay tizgini ekisinde da bir-birlerine kelişedile, ansı kalganları başhadıla: kimle esele 
da eski cırnı tamırı bla türlendirib, zamannga kelişdirirgemi küreşgendile, ogese başha cır bolub, andan talay tizgin tüşübmü kalgandı, tüzü bılaydı deb aytırga kıyındı. 
Cır camagat süygen, ariu makamlı alay igi cır bolub çıkganında, Gapalaunu ahluları Botaş uluga eki iynek bergendile. İja ulu Mussa da, cırdan kesin koratır üçün, bir cerli at bergendi, deydile. («Cırçıga mal bergença» deb söz bardı) Alay a cırnı etgen kişi ho bolganlıkga, camagat cırnı tüzlügün kıyışdırırga izlemegendi. Mussa-kauumu, başha sıltauları da bolmaganlay saulay halknı auuzunda cürügen, «Seni öltürgen İjalanı Mussadı» degen sözleni auurlugundan kutulalmay, malların-rıshıların satıb, Türkge köçüb ketgendile. 
Kerti iskusstvonu küçü alaydı. 
Ol cıllada Karaçayga kele aylanngan macar alim V. Pröle, camagatda cangı tuuub, kı- 
zıu cürügen cırnı da, birsi folklor materiallanı talayını birgesine cazıb alıb, 1909 cıl- 
da Budapeşt şaharda basmalagandı. 
Gapalau bla nekyahlı kız Çotçalanı Tana arta- 
rakda Shauatda Hasanladan bireuge erge ketgendi. 
Laypanlanı Seyit